Zatürre (Pnömoni) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Zatürre, akciğer dokusunda iltihap oluşmasına yol açan ciddi bir solunum yolu enfeksiyonudur. Tıbbi adı pnömonidir. Enfeksiyon, bakteri, virüs veya mantar kaynaklı gelişebilen bir hastalıktır.

Vücut, zatürre sırasında alveol adı verilen hava keseciklerini sıvı veya iltihapla doldurur. Bu durum doğal olarak oksijen alımını zorlaştırır. Özellikle bağışıklığı zayıf kişilerde, bebeklerde ve yaşlılarda hayati tehlike yaratabilen bir hastalıktır.

Erken tanı ve uygun tedavi ile zatürre kontrol altına alınabilir. Ancak belirtiler, nedenler ve tedavi süreçleri yaşa, mevcut hastalıklara ve enfeksiyonun türüne göre değişkenlik gösterir.

Zatürre (Pnömoni) Nedir ve Nasıl Gelişir?

Zatürre, alveollerde enfeksiyon kaynaklı iltihap ve sıvı birikmesiyle oluşan bir akciğer hastalığıdır. Genellikle bakteriler, virüsler veya mantarlar tarafından tetiklenir. Bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde hızla yayılır.

Mikroorganizmalar solunum yollarıyla vücuda girer ve akciğere ulaştığında bağışıklık hücreleriyle çatışır. Bu çatışma, akciğer dokusunda ödem, irin ve gaz değişiminde bozulmaya yol açar. Zatürre, topluluk kökenli (community-acquired) ya da hastane kökenli (nosokomial) olabilir. Her iki durumda da akciğerin hava dolu kesecikleri sıvıyla dolarak oksijen alımını sınırlar. Solunum yetmezliği gelişebilir.

Zatürre Belirtileri Nelerdir?

Zatürre belirtileri aniden veya kademeli şekilde gelişebilmektedir. Belirtiler, enfeksiyonun türüne, hastanın yaşına ve bağışıklık düzeyine göre farklılık gösterirken en yaygın belirtiler ise aşağıdaki gibidir:

• Yüksek ateş (38°C üzeri): Enfeksiyon vücut ısısını yükseltir.
• Titreme ve üşüme: Akut enfeksiyon durumlarında sık görülür.
• Öksürük: Önceleri kuru başlayabilir, ilerleyen günlerde balgamlı hale gelir.
• Nefes darlığı: Alveoller sıvıyla dolduğu için oksijen geçişi azalır.
• Göğüs ağrısı: Özellikle nefes alırken batar tarzda ağrı hissedilir.
• Yoğun balgam: Sarı, yeşil veya kahverengi renkli olabilir. Bakteriyel enfeksiyonu işaret eder.
• Halsizlik ve yorgunluk: Vücut enfeksiyonla savaşırken enerji harcar.
• Kafa karışıklığı: Özellikle yaşlılarda zatürre deliryuma neden olabilir.

Not: Yaşlılar ve bebekler tipik semptomlar göstermeyebilir. Tek bulgu bilinç değişikliği, iştahsızlık veya genel halsizlik olabilir.

Zatürre Türleri Nelerdir?

Zatürrenin altı farklı türü bulunmaktadır ve bunlar, enfeksiyonun kaynağına, etken mikroorganizmaya ve klinik tabloya göre sınıflandırılmaktadır. En yaygın zatürre türleri ise şunlardır:

Tür	Açıklama
Toplum kökenli zatürre (TKZ)	Hastane dışında gelişir. Genellikle hafif veya orta şiddetlidir.
Hastane kökenli zatürre (HKZ)	Hastaneye yatıştan 48 saat sonra ortaya çıkar. Dirençli bakterilerle olur.
Aspirasyon pnömonisi	Ağız içeriği veya mide sıvısının akciğere kaçmasıyla oluşur.
Atipik zatürre	Mikoplazma, klamidya gibi mikroorganizmaların neden olduğu hafif formdur.
Viral zatürre	İnfluenza, RSV gibi virüslerle gelişir. Genellikle antibiyotik gerekmez.
Fungal zatürre	Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde mantarlarla oluşmaktadır.

Klinik tabloya göre sınıflandırma, tedavi stratejisini doğrudan etkiler. Özellikle HKZ, dirençli patojenler içerdiği için daha agresif tedavi gerektirir.

Zatürreye Hangi Mikroorganizmalar Neden Olur?

Zatürreye neden olan mikroorganizmalar üç ana grupta toplanır: bakteriler, virüsler ve mantarlar. Enfeksiyonun tipi, bulaş yolu ve hastanın bağışıklık durumu patojeni belirler.

Bakteriyel etkenler:

• Streptococcus pneumoniae (en yaygın bakteri)
• Haemophilus influenzae
• Mycoplasma pneumoniae (atipik pnömoni)
• Legionella pneumophila
• Klebsiella pneumoniae (alkol kullananlarda sık)

Viral etkenler:

• İnfluenza A ve B virüsleri
• Respiratuar sinsityal virüs (RSV)
• Adenovirüs
• COVID-19 (SARS-CoV-2)

Mantar etkenler: (nadir ama ciddi)

• Pneumocystis jirovecii (AIDS hastalarında)
• Histoplasma capsulatum
• Aspergillus spp.

Etkenin belirlenmesi, antibiyotik veya antiviral tedavinin doğru planlanması açısından kritiktir.

Zatürre Kimlerde Daha Sık Görülür?

Zatürre, bağışıklığı zayıflamış ve risk grubu olarak tanımlanan kişilerde daha sık görülür. Yaş, yaşam tarzı, mevcut kronik hastalıklar ve çevresel faktörler hastalığın görülme sıklığını doğrudan etkiler.

Zatürre riski yüksek olan gruplar:

Risk Grubu	Gerekçesi
65 yaş üzeri bireyler	Yaşla birlikte bağışıklık sistemi zayıflar.
5 yaş altı çocuklar	Solunum sistemi tam gelişmediği için enfeksiyon riski artar.
Kronik hastalığı olanlar	KOAH, astım, diyabet, kalp yetmezliği hastaları daha hassastır.
Sigara içenler	Akciğer savunma sistemi bozulur, mukus temizliği azalır.
Alkol ve madde bağımlıları	Aspirasyon riski artar, bağışıklık baskılanır.
Bağışıklığı baskılanmış bireyler	Kemoterapi, organ nakli veya HIV/AIDS gibi durumlar etkili olur.
Yatakta uzun süre yatanlar	Akciğerlerin havalanması azalır, enfeksiyon riski yükselir.
Sağlık çalışanları	Sürekli patojen maruziyeti nedeniyle risk taşırlar.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre zatürre, 5 yaş altı çocuklar arasında enfeksiyona bağlı ölüm nedenlerinin başında gelir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, aşısız bireylerde risk daha da yüksektir.

Zatürre Bulaşıcı mı? Nasıl Yayılır?

Zatürre, neden olan mikroorganizmaya bağlı olarak bulaşıcı olabilir. Viral ve bakteriyel zatürre türleri, özellikle solunum yoluyla kolaylıkla insandan insana geçebilir.

Bulaş yolları:

• Damlacık yoluyla bulaş: Öksürme, hapşırma veya konuşma sırasında yayılan damlacıklar havada asılı kalabilir. Enfekte damlacıkların solunmasıyla bulaş gerçekleşir.
• Temas yoluyla bulaş: Hasta kişinin elleri, kullandığı eşyalar veya yüzeylerle temas sonrası ağız, burun ya da gözlere dokunulması enfeksiyonu bulaştırabilir.
• Aspirasyon yoluyla bulaş: Mide içeriğinin solunum yoluna kaçması (aspirasyon) aspirasyon pnömonisine neden olur. Özellikle yaşlılar ve bilinci kapalı bireylerde görülür.
• Hastane kaynaklı bulaş: Yoğun bakımda yatan veya entübe hastalarda, cihazlar aracılığıyla bulaş yaygın olabilir.

Not: Fungal zatürre genellikle bulaşıcı değildir. Ancak bağışıklığı baskılanmış bireyler için tehlike arz eder.

Zatürre Nasıl Teşhis Edilir?

Zatürre tanısı, klinik belirtiler, fizik muayene ve görüntüleme yöntemleriyle konur. Tanı sürecinde laboratuvar testleriyle etken mikroorganizma da saptanabilir.

Kullanılan tanı yöntemleri:

Yöntem	Açıklama
Fizik muayene	Solunum sesleri dinlenir, hırıltı, ral ya da krepitasyon sesi aranır.
Akciğer grafisi (Röntgen)	Alveollerde sıvı birikimi ve infiltrasyon alanları görüntülenir.
Kan tahlilleri (CRP, lökosit)	Enfeksiyon seviyesini ve iltihap düzeyini ölçer.
Balgam kültürü	Etken mikroorganizmayı belirler, antibiyotik duyarlılığı test edilir.
PCR testleri	Viral enfeksiyonları ve atipik etkenleri hızlıca saptar.
Oksijen satürasyonu ölçümü	Hipoksemi varlığı araştırılır.
BT (Bilgisayarlı Tomografi)	Röntgende görünmeyen küçük lezyonlar saptanabilir.

Hekimler, tanı koyarken semptomların başlangıç zamanı, hastanın yaşı ve risk faktörlerini göz önünde bulundurur. Erken teşhis, tedavi başarısını belirgin şekilde artırır.

Zatürre Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Zatürre tedavisi, enfeksiyonun kaynağına, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre planlanır. Tedavide temel amaç; enfeksiyonu ortadan kaldırmak, solunum fonksiyonunu düzeltmek ve komplikasyonları önlemektir.

Zatürre tedavisinde uygulanan temel yöntemler:

Tedavi Yöntemi	Açıklama
Antibiyotik tedavisi	Bakteriyel zatürrelerde kullanılır. En yaygın ilk seçenek amoksisilin veya makrolid grubudur.
Antiviral tedavi	Influenza veya COVID-19 gibi viral zatürrelerde oseltamivir veya benzeri ajanlar kullanılır.
Antifungal ilaçlar	Mantar kaynaklı zatürrelerde uygulanır. Örnek: Vorikonazol.
Ateş düşürücüler ve ağrı kesiciler	Semptomları hafifletmek için kullanılır. Parasetamol yaygın tercih edilir.
Oksijen tedavisi	Hipoksemi görülen hastalara uygulanır. Oksijen satürasyonu %92 altına düşerse önerilir.
Sıvı desteği ve elektrolit dengesi	Yeterli hidrasyon sağlanarak mukusun atılması kolaylaştırılır.
Nefes egzersizleri ve mobilizasyon	Akciğerlerin açılması ve sekresyonların atılması için önerilir.
Hastane yatışı veya yoğun bakım	Ciddi olgularda intravenöz antibiyotik, mekanik ventilasyon gerekebilir.

Türkiye’deki klinik rehberlere göre, toplum kökenli zatürre olgularının %70’i ayakta tedaviyle iyileşebilir. Ancak yaşlılar ve KOAH gibi hastalığı olanlar için bu oran düşer.

Antibiyotikler Zatürrede Ne Kadar Etkilidir?

Antibiyotikler sadece bakteriyel zatürre vakalarında etkilidir. Viral veya fungal zatürrelerde antibiyotik kullanımı etkisizdir ve direnç gelişimine neden olabilir.

Antibiyotik kullanımında dikkate alınan faktörler:

• Etken mikroorganizmanın türü: Streptococcus pneumoniae en yaygın etken olup genellikle penisilin türevi antibiyotiklere duyarlıdır.
• Direnç durumu: Hastane kaynaklı zatürrelerde dirençli bakteriler görülür. Bu durumda geniş spektrumlu antibiyotikler (örn. karbapenemler) tercih edilir.
• Kullanım süresi: Hafif olgularda 5–7 gün, ağır vakalarda 10–14 gün tedavi uygulanır.
• Tedaviye yanıt: İlk 48–72 saatte ateşin düşmesi, solunumun rahatlaması beklenir.

En sık kullanılan antibiyotikler:

Antibiyotik Grubu	Örnek İlaçlar	Kullanım Alanı
Beta-laktamlar	Amoksisilin, seftriakson	Toplum kökenli hafif-orta zatürre
Makrolidler	Azitromisin, klaritromisin	Atipik etkenler, Mycoplasma zatürresi
Kinolonlar	Levofloksasin, moksifloksasin	Dirençli vakalar, ileri yaş grubu
Karbapenemler	Meropenem, imipenem	Yoğun bakım hastaları, dirençli bakteriler

Antibiyotiklerin gereksiz kullanımı ilaca dirençli bakterilerin ortaya çıkmasına yol açar. Bu nedenle tedavi mutlaka hekim kontrolünde başlatılmalıdır.

Hastaneye Yatış Gerektiren Zatürre Durumları Nelerdir?

Zatürre vakalarının bazıları evde tedavi edilebilirken, bazıları acil hastane yatışı gerektirir. Bu durum genellikle semptomların şiddeti, hastanın oksijen düzeyi ve eşlik eden hastalıklara göre belirlenir.

Hastaneye yatışı gerektiren durumlar:

• Solunum yetmezliği: Oksijen satürasyonunun %90’ın altına düşmesi.
• Hipotansiyon: Sistolik tansiyon <90 mmHg.
• Bilinç bozukluğu: Konfüzyon, deliryum gelişmesi.
• Çoklu lob tutulumu: Röntgen veya BT’de yaygın akciğer tutulumu görülmesi.
• Şiddetli nefes darlığı: İstirahatte bile solunum sıkıntısı yaşanması.
• Tedaviye yanıt alınamaması: İlk 48–72 saatte klinik düzelmenin olmaması.
• Bağışıklık baskılanması: Kemoterapi, HIV/AIDS gibi nedenlerle.

Skorlama sistemleri (örnek):

• CURB-65 skoru: Klinik kararda kullanılır. (Konfüzyon, Üre, Solunum hızı, Kan basıncı, Yaş >65)
• PSI (Pneumonia Severity Index): 20’den fazla kriterle hastalık ciddiyetini sınıflar.

Türkiye’de toplum kökenli zatürre nedeniyle hastaneye yatış oranı yaklaşık %20’dir. Yoğun bakım ihtiyacı olanların oranı %5–10 arasındadır.

Zatürre Aşısı Var mı? Kimler Ne Zaman Aşı Olmalı?

Zatürreye karşı etkili koruma sağlayan iki ana aşı türü vardır: konjugat (PCV) ve polisakkarit (PPSV) aşıları. Bu aşılar, özellikle Streptococcus pneumoniae kaynaklı pnömoniyi önlemeye yöneliktir. Hem çocuklar hem de yetişkinler için ulusal aşı takvimlerinde yer alır.

Zatürre aşı türleri ve özellikleri:

Aşı Türü	Açıklama	Önerilen Kullanım
PCV13 (Konjugat)	13 farklı pnömokok serotipine karşı bağışıklık oluşturur.	Bebekler, 65 yaş üstü ve bağışıklığı zayıf bireyler
PPSV23 (Polisakkarit)	Daha geniş serotip kapsamı sağlar (23 serotip).	Risk grubundaki yetişkinlere PCV13 sonrası uygulanır

Kimler zatürre aşısı olmalı?

1. 65 yaş ve üzeri yetişkinler
    – Önce PCV13, ardından 1 yıl sonra PPSV23 uygulanır.
2. 5 yaş altı çocuklar
    – Aşı takvimine göre 2, 4, 6 ve 12. aylarda PCV aşısı yapılır.
3. Kronik hastalığı olanlar
    – KOAH, astım, diyabet, kalp hastalığı olan bireyler.
4. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler
    – Kanser hastaları, HIV pozitif bireyler, organ nakli alıcıları.
5. Sigara içenler ve alkol bağımlıları
    – Akciğer fonksiyonu bozulduğu için aşı önerilir.
6. Sağlık çalışanları ve huzurevi personeli
    – Yüksek riskli ortamda çalıştıkları için bulaş riski yüksektir.

Aşının koruyuculuğu ne kadar?

• PCV13: %75’e kadar invaziv pnömokok hastalıklarını önler.
• PPSV23: Geniş serotip kapsadığı için %60–70 oranında koruma sağlar.
• Aşılar genellikle ciddi yan etki oluşturmaz. Lokal kızarıklık ve hafif ateş olabilir.

Aşılama, hem zatürre gelişimini hem de hastaneye yatış oranlarını ciddi şekilde azaltır. Özellikle yaşlı bireylerde aşının yapılması hayati öneme sahiptir.

Zatürreden Korunmak İçin Hangi Önlemler Alınmalı?

Zatürre, çoğu zaman basit ama etkili koruyucu önlemlerle önlenebilir. Enfeksiyonun yayılmasını durdurmak ve bağışıklık sistemini güçlendirmek korunmada temel stratejidir.

Zatürreden korunmak için uygulanabilecek önlemler:

• Zatürre ve grip aşısı olmak
  – Grip virüsü zatürreyi tetikleyebileceği için her yıl grip aşısı önerilir.
• Sigara ve alkolü bırakmak
  – Akciğer savunma sistemi sigarayla zayıflar; mukus temizliği bozulur.
• Ellerin düzenli yıkanması
  – Mikroorganizma bulaşını engeller. Sabunla 20 saniye kuralı uygulanmalı.
• Kalabalık ortamlardan kaçınmak
  – Özellikle salgın dönemlerinde bulaşma riski yükselir.
• Yeterli beslenme ve uyku
  – Bağışıklık sistemini güçlendirir, enfeksiyon direncini artırır.
• Kronik hastalıkların düzenli kontrolü
  – KOAH, astım, diyabet gibi hastalıklar zatürreye zemin hazırlar.
• Hasta bireylerle temastan kaçınmak
  – Öksüren, ateşi olan kişilerle yakın temastan kaçınılmalı.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre zatürreden korunmanın en etkili yolu, aşı ve hijyen kurallarının birlikte uygulanmasıdır.

Zatürre Hangi Hastalıklarla Karıştırılır ve Ayırıcı Tanı Nasıl Yapılır?

Zatürre, semptomları bakımından birçok solunum yolu hastalığıyla benzerlik gösterdiği için sıkça karıştırılır. Bu hastalıklarla doğru şekilde ayırt edilmesi, hem tedavi başarısı hem de komplikasyon riskinin azaltılması açısından kritiktir.

Zatürre ile sık karıştırılan hastalıklar:

Hastalık	Zatürre ile Benzerliği	Ayırt Edici Özellikler
Bronşit	Öksürük, balgam, göğüs rahatsızlığı	Genellikle ateş düşüktür; akciğer grafisi normaldir
KOAH alevlenmesi	Nefes darlığı ve öksürük	Kronik seyirlidir; enfeksiyona bağlı değilse CRP düşük olur
Grip (influenza)	Ateş, titreme, kas ağrıları, öksürük	Radyolojik bulgu yoktur; 5–7 günde kendiliğinden geçer
Akciğer embolisi	Ani nefes darlığı, göğüs ağrısı	D-dimer ve BT anjiyo ile emboli gösterilir
Tüberküloz (verem)	Uzun süreli öksürük, gece terlemesi, halsizlik	Kronikleşir; balgamda aside dirençli basil aranır
Kalp yetmezliği	Dispne, ödem, halsizlik	Akciğerde sıvı birikimi ama enfeksiyon yoktur
COVID-19	Yüksek ateş, kuru öksürük, nefes darlığı	PCR testi pozitif çıkar; bilateral yaygın tutulum olur

Ayırıcı tanıda kullanılan yöntemler:

1. Akciğer grafisi veya BT:
    – Zatürrede alveol içi infiltrasyon veya konsolidasyon görülür. Bronşitte bu bulgular yoktur.
2. Balgam ve kan testleri:
    – CRP, lökosit, prokalsitonin gibi parametreler enfeksiyonun bakteriyel mi viral mi olduğunu gösterir.
3. D-dimer testi:
    – Pulmoner emboli şüphesinde kullanılır. Negatifse emboli ihtimali düşer.
4. PCR testleri:
    – Viral etkenlerin saptanmasında kullanılır (örneğin: COVID-19, influenza).
5. Ekokardiyografi:
    – Kalp yetmezliği şüphesinde kalp fonksiyonları değerlendirilir.

Ayırıcı tanı yapılmadan verilen yanlış antibiyotik tedavisi, hem gereksiz yan etkilere hem de antibiyotik direncine yol açar. Bu nedenle klinik değerlendirme mutlaka laboratuvar ve görüntüleme bulgularıyla desteklenmelidir.

Zatürre Sonrası İyileşme Süreci Nasıl İlerler ve Hangi Komplikasyonlar Görülebilir?

Zatürre tedavisinden sonra iyileşme süreci bireyin yaşına, bağışıklık durumuna ve zatürrenin şiddetine göre değişkenlik gösterir. Hafif vakalarda birkaç haftada tam iyileşme sağlanırken, ileri yaş grubu ve kronik hastalığı olan bireylerde komplikasyonlar gelişebilir.

İyileşme sürecinin genel aşamaları:

Günler	Gözlemlenen Gelişmeler
1–3 gün	Ateş düşer, öksürük azalır, solunum rahatlamaya başlar
4–7 gün	Genel durum düzelir, iştah artar, halsizlik azalır
7–14 gün	Akciğer sesleri normale döner, balgam azalır
3–6 hafta	Tam akciğer iyileşmesi (radyolojik olarak da) gerçekleşir

Yaşlılar veya altta yatan hastalığı olan bireylerde iyileşme süreci 2 aya kadar uzayabilir.

Görülebilecek komplikasyonlar:

• Plevral efüzyon:
  – Akciğer zarları arasında sıvı birikimi. Nefes darlığına neden olur.
• Akciğer apsesi:
  – Zatürre sonrası, akciğer dokusu içinde irin birikimi.
• Sepsis:
  – Enfeksiyonun kana yayılması. Hayati tehlike oluşturur.
• Respiratuvar yetmezlik:
  – Oksijen ihtiyacının karşılanamaması.
• Organ yetmezlikleri:
  – Sepsise bağlı karaciğer, böbrek veya kalp yetmezlikleri gelişebilir.
• Bronşiektazi:
  – Tekrarlayan zatürreler sonrası bronşların kalıcı olarak genişlemesi.

Kontrol ve takip önerileri:

• Tedavi sonrası 4–6 hafta içinde kontrol akciğer grafisi çekilmesi önerilir.
• Kronik semptomlar devam ediyorsa ileri tetkik gerekir (örn. toraks BT).
• Sigara içiliyorsa mutlaka bırakılmalı; aksi halde tekrar riski yüksektir.

Yetersiz tedavi veya erken kesilen ilaçlar zatürrenin tekrarlamasına veya kronikleşmesine yol açabilir.

Zatürreye Hangi Bölüm Bakar?

Zatürre tanı ve tedavisinden sorumlu ana bölüm, “Göğüs Hastalıkları” (Pulmonoloji) bölümüdür. Ancak hastalığın şiddetine, hastanın genel durumuna ve eşlik eden komplikasyonlara göre başka uzmanlık alanları da sürece dahil olmaktadır. Dahiliye, enfeksiyon hastalıkları bölümleri de zatürre şüphesi taşıyorsanız gidebileceğiniz bölümlerdir.

Zatürre için başvurulabilecek bölümler:

Tıbbi Bölüm	Görevi ve Uygulama Alanı
Göğüs Hastalıkları	Ana tanı ve tedavi sürecini yürütür. Klinik muayene, akciğer grafisi, antibiyotik planlaması bu bölümde yapılır.
İç Hastalıkları (Dahiliye)	Hafif zatürre vakalarında ilk başvuru noktası olabilir. Risk değerlendirmesi ve ileri yönlendirme yapar.
Enfeksiyon Hastalıkları	Özellikle dirençli bakteriler, atipik zatürreler ve sepsis gelişen durumlarda devreye girer.
Yoğun Bakım Ünitesi (YBÜ)	Solunum yetmezliği, septik şok gibi ağır vakalar bu birimde tedavi edilir.
Pediatri	Çocuklarda görülen zatürre vakalarının tanı ve tedavisini yapar.
Geriatri	Yaşlı hastalarda komplikasyon takibi ve bakım sürecini yönetir.

Hangi durumda hangi bölüme gidilmeli?

• Yüksek ateş, öksürük, nefes darlığı gibi tipik zatürre bulgularınız varsa:
  – Öncelikli başvuru Göğüs Hastalıkları veya Dahiliye bölümü olmalıdır.
• Acil müdahale gereken durumlar (bilinç kaybı, morarma, solunum yetmezliği):
  – Acil servis üzerinden değerlendirme yapılmalı, gerekirse yoğun bakıma yönlendirilmelidir.

Tanının geç konması, özellikle risk gruplarında ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu yüzden belirtiler fark edildiğinde en kısa sürede ilgili uzmana başvurmak hayati önem taşır.