İçindekiler
Ayak bileği burkulmaları, her yaştan ve aktivite seviyesinden insanı etkileyen en yaygın kas-iskelet sistemi yaralanmaları arasındadır. Çoğu kez çok basitmiş gibi görülebilen ayak bilek burkulmaları bazen ameliyatla çözülmesi dahi zor olabilen karmaşık tedavileri gündeme getirebilmektedir. Hele ki bizim toplumuzda artık yer etmiş olan, ancak bazen çok büyük ortopedik sorunların atlanmasına sebebiyet veren “kırık olsa duramazsın” ifadesi gerçekle asla bağdaşmamaktadır. Farklı ayak bileği yaralanma türlerini, bunların nedenlerini ve tedavi seçeneklerini anlamak, hastaların durumlarını daha etkili bir şekilde yönetmelerine ve sorun oluşturma riskini azaltmalarına yardımcı olabilir.
Ayak bileği burkulmaları genellikle ani duruşlar, ayak yere basılı iken yön değişiklikleri veya düz olmayan zeminlerde yapılan aktiviteler sırasında meydana gelir. Bazen bir basamaktan hızlı inişle bazen de düz yolda yürümekle de ayak bileği burkulmaları meydana gelebilmektedir. Uygun olmayan ayakkabı tercihleri, sportif faaliyetlere başlamadan yeterli ısınma yapmamak, zemini yeterince değerlendirmeden ani ve kontrolsüz hareketlerde bulunmak ve aşırı kilolu olmak ayak bilek burkulmalarına yatkınlığı artırmaktadır.
Ayak bileği burkulan hastalarda klasik olarak genellikle ayak bileğin ön-yan tarafında ağrı, şişlik, morarma ve etkilenen tarafa basmakta zorluk gibi durumlar ön plandaır. Bu gibi şikayetlerle hastaneye müracaat eden hastalarda tablonun kemik ile mi ilgili olduğu, yoksa bağ ile mi ilgili olduğu değerlendirilir. Yine ayak bilek burkulmaları sonrasında ayak bilek dışında, ayağın tarak kemiklerinde de kırık veya çatlaklar olabileceği akılda bulundurulmalıdır.
Hastaneye ilk müracaat esnasında hastalardan ayak bileğinin kemik yapısını değerlendirmek için röntgen tetkiki istenilmektedir. Ayak bilek eklemini oluşturan üç temel yapı (iç malleol, dış malleol ve arka malleol) değerlendirilir. Yine ayak bileğini oluşturan talus kemiği de rönten tetkikinde değerlendirilmektedir. Bununla beraber eğer hastanın metatarslarında (tarak kemiklerinde) da ağrı ve hassasiyet varsa ayak bilek röntgenlerine ek olarak ayak röntgenleri de istenilebilmektedir.
Röntgenlerinde belirgin bir kemik yaralanması olmayan hastalarda ilk öneriler;
-Dinlenme: Ağrıya veya şişmeye neden olan aktivitelerden kaçının,
-Buz: Her 2-3 saatte bir 15-20 dakika süreyle cilde değmeyecek şekilde bir kumaş parçası ya da bandaj üzerinden buz paketleri uygulayın,
-Bandaj: Şişmeyi kontrol etmeye yardımcı olmak için elastik bir bandaj kullanın.
-Yükseklik: Şiş olan ayak bileği diz eklemi de desteklenecek şekilde bir yastıkla yükseltilmelidir.
Bağ Yaralanmaları:
Ayak bileğinde özellikle anterior talofibular bağda bağ yaralanmaları yaygındır. Bu yaralanmalar burkulmalara neden olan mekanizmalardan kaynaklanmaktadır. Ayak bileğinin içe dönmesi ile bu bağ çeşitli derecelerde yaralanabilmektedir. Sıklıkla burkulmalar sonrası yaralanan bu bağ eğer sık sık burkulmalara sebebiyet vermiyorsa ilk yaralanma ile ameliyat dışı yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Kısa süreli atel uygulamaları iyileşme sürecini hızlandırmaktadır. Sonrasında yine 2-3 hafta süre ile kullanılabilecek olan ayak bileklikleri de süreci hızlandırıcı yöntemlerdir. Bağ yaralanmaları eğer kronik bir hal almış ise artık mr görüntülemesi ile bu yaralanmaların durumu ve eşlik edebilecek diğer sorunlar tespit edilmelidir. Artroskopik yöntemlerle veya açık yöntemlerle ciddi bağ yaralanmalarını onarmak mümkündür. Ayak bilek artroskopisi dediğimiz yöntem ayak bilek çevresine yapılan küçük kesilerle kamera yardımı ile bağın tamirine ya da eklem içersindeki ödemli dokuların temizlenmesine izin vermektedir.
Burkulma Sonucu Oluşan Kırıklar
Ayak bilek burkulma sonrası ayak bileği çevreleyen kemik yapılarda kırıklar olabilmektedir. Bu kırıkların oluş şekilleri, kırığın seviyesi, birden fazla bölgenin etkilenip etkilenmemesi ve beraberindeki diğer yapılardaki zedelenmeler tedavi kararında önemlidir. Avülsiyon kırığı dediğimiz kırık tipleri bir kemik parçasının bir bağ veya tendon tarafından çekildiği zaman meydana gelir. Çoğunlukla alçı ile tedavi edilirler. Kırık eğer ayak bileğin lateral malleol dediğimiz dış tarafında ise kırığın seviyesine göre alçı ya da cerrahi tedavi kararı verilebilmektedir. Ayak bileğini oluşturan kemik yapılarda birden fazla bölgede kırık varsa (bimalleoler ya da trimalleoler kırık) çoğunlukla cerrahi tedavi yapılmaktadır. Yine yukarıda da bahsettiğimiz gibi burkulma esnasında özellikle 5. tarak kemiğinde de kırıklar ile karşılaşabilmekteyiz ve bu tür kırıklar da çoğunlukla alçı ile takip edilse de nadiren ameliyat gerektirebilmektedir.
Burkulma Sonrası Oluşabilecek Kıkırdak Yaralanmaları
Osteokondral defekt veya osteokondritis dissecans olarak da bilinen talus osteokondral lezyonu (OCL), ayak bileğindeki talus kemiğini etkileyen bir kıkırdak yaralanmasıdır. Bu lezyon kıkırdak ve talus kemiğinin altındaki hasarı içerir. Genellikle ayak bileği burkulması tablosu sonrası oluşmaktadır. Kronik ayak bileği burkulmaları veya tekrarlayan mikrotravmalardan sonra da gelişebilir. Ayak bilekte ağrı, şişlik ve hareketle takılmalara sebebiyet verebilmektedir. Lezyonun boyutunu görselleştirmek, kıkırdak ve kemiği değerlendirmek için röntgen ve mr görüntülemeleri yapılır. Tedavide öncelikle dinlenme, immobilizasyon, fizik tedavi ve antiinflamatuar ilaçlar kullanılır. Ameliyat dışı tedavilerin başarısız olması durumunda cerrahi tedaviye başvurulmaktadır. Ayak bilek artroskopisi ile yapılabilen mikrokırık uygulamaları ile kıkırdak büyümesini teşvik etmek için küçük delikler açılması, eklemin başka bir kısmından sağlıklı kıkırdak nakli, laboratuarda kıkırdak hücrelerinin büyütülmesi ve yeniden implante edilmesi, gevşek ancak sağlamsa kıkırdak parçasını sabitlemek için vida veya pinlerin kullanılması gibi yöntemler tedavide kullanılmaktadır. Tedavi başarısı lezyonun büyüklüğü ve lokasyonunun yanı sıra hastanın yaşı ve aktivite düzeyine de bağlıdır.
Rehabilitasyon ve iyileşme
Ayak bileği yaralanmalarının iyileşmesi için uygun rehabilitasyon çok önemlidir. Fizik tedavi gücü, esnekliği ve dengeyi yeniden sağlamaya yönelik olarak yapılmaktadır. Ayak bileği çevresindeki kasları güçlendirme egzersizleri, stabiliteyi artırmak için denge eğitimi, iyileşme durumuna göre kademeli olarak aktiviteye dönüş eğitimleri verilmektedir.
Gelecekteki Yaralanmaları Önlemek
Faaliyetler için uygun ayakkabı giymek, düzenli egzersizle ayak bileği kaslarının güçlendirilmesi, pürüzlü yüzeylerden kaçınmak ve yüksek riskli aktiviteler sırasında dikkatli olmak ayak bileği burkulması ve buna bağlı olabilecek sorunların önüne geçmek için önerilmektedir.
Burkulma, bağ yaralanmaları ve kırıklar da dahil olmak üzere ayak bileği yaralanmaları günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyebilir. Sebeplerini, semptomlarını ve tedavi seçeneklerini anlamak, etkili tedavi yönetimi ve iyileşme için çok önemlidir. Ayak bileği yaralanması yaşarsanız, tam iyileşme sağlamak ve gelecekteki yaralanmaları önlemek için ortopedi ve travmatoloji uzmanından destek almanız ve önerilen tedavi ve rehabilitasyon planlarını takip etmeniz önemlidir.
