Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), Aşırı hareketlilik, dikkatin yoğunlaştırılmasında ve odaklanmada bozukluk olarak adlandırılabilir.
Hiperaktivite okul dönemi öncesinde fark edilen bir durumdur. Koltuklarda zıplayan, yerinde duramayan, durmaksızın koşuşturan çocuklardır. Fakat her hareketli çocuk hiperaktif değildir. Hiperaktif çocukta dürtü kontrol sorunları da görülür. Anne ile yürürken aniden annenin elini bırakıp sokağa atlayabilir.
“Dikkat Eksikliği” daha çok okula başladığı dönemde fark edilen bir durumdur. Çocuk okula başladığı zaman çocuktan okul kurallarına uyması, ders çalışması, derste dikkatini sürdürmesi beklenir. Fakat dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan çocuk dikkatini sürdüremediği için problemler kendini göstermeye başlar. Çocuk derse yoğunlaşamaz, derslerde sıkılır, pencereden dışarı bakar, derste öğretmenin söylediklerini kaçırır.
Bu noktada çocuğun gelişimsel dönem olarak latansa girip girmediği bizim için önemli bir yere sahiptir. Çünkü okula başlayan çocuğun ödipten çıkması beklenir. Bu doğrultuda “hemen-her şey-şimdi-olsun” döneminin yerini “başarı arzusunun, arkadaş rekabetinin” alması beklenir.
Sıklık ve Yaygınlık
Okul çağı çocuklarının % 4-5 inde görülen bir bozukluktur. Erkek çocuklarda kızlara oranla daha fazla görülür.
Sebepleri
- Biyolojik Faktörler
Nörolojik Etkenler: bu konuda birçok beyin araştırmaları yapılmıştır. DEHB olan çocukların beyinlerinde iletimi sağlayan kimyasal maddelerin düzeyinde farklılıklar görülmüştür. Aynı zamanda hemisferler arasındaki mesaj iletimini sağlayan korpuz kollozumun boyutlarında farklılıklar görülmüştür.
Genetik Etkenler: Anne babada DEHB olan çocuklarda DEHB riski %57 dir. İkiz çalışmalarında yapılan araştırmalara bakıldığında kalıtsal durum vurgulanmıştır. Tek yumurta ikizlerinde DEHB konkordansı çift yumurta ikizlerine oranla daha fazla görülmektedir.
Doğumsal Etkenler: Doğum sırasında veya doğum sonrasında oluşan zedelenmeler DEHB riskini artırmaktadır.
- Çevresel Zehirler
Çevresel zehirler DEHB sebepleri arasında yer alır. Besinlerdeki katkı maddeleri merkezi sinir sistemini etkilediği için çocuğun davranışlarını da etkiler.
Annenin sigara kullanması da DEHB riskini artırmaktadır.
- Psikolojik Faktörler
Çocuğun DEHB ye olan yatkınlığın yanında anne babanın çocuğa yaklaşım biçimi çocukta DEHB geliştirebilir. Fallik anne oluşu veya babanın üst benlik olmadığı dinamiklerde DEHB’ye daha fazla rastlanmaktadır.
DEHB üç grupta incelenir
Dürtüsellik: Dürtü kontrolünde sorunlar görülür. Çocuk sıra beklemede zorlanma, isteklerini ihtiyaçlarını diğer insanları gözardı ederek erteleyememe görülür.
Dikkatsizlik: Yönergeleri takip etmekte, dikkatini sürdürmekte güçlük yaşarlar. Sık sık eşyalarını unutma ve kaybetme görülür.
Hareketlilik: Aşırı hareketlilik vardır. Koltuklarda gezinme, kapılara tırmanma, yerinde duramama, aşırı konuşma görülür.
Ayırıcı Tanı
DEHB öğrenme bozukluğu değildir. Fakat öğrenmeyi etkileyen bir bozukluktur. Çocuğun hareketli olması dikkatini yoğunlaştıramaması öğrenme düzeyini etkiler.
DEHB olan çocukların televizyon izleme bilgisayar ile oynamada hiçbir sorun yaşamadığını görmekteyiz. Çünkü çocuk o an pasif konumdadır. Karşıdan gelen uyarıcılar onu etkisi altına alır.
Tedavi
DEHB olan çocuk neden tedavi edilmelidir.
Özgüven Azalması: Hiperaktif çocuklar çevresi tarafından etiketlenmiş çocuklardır. Evde okulda ve arkadaş çevresinde yaramaz ve tembel olarak etiketlenmeleri çocukta özgüven azalmasına neden olur. Öz güveni azalmış bir çocuğun başarı göstermemesi çok normal bir durumdur. Çocuğun bu durumu aşması için tedavi gerçekleşmelidir.
Kendi Kapasitelerini Ortaya Koyamamaları: DEHB öğrenme bozukluğu değildir. Ancak Öğrenmeyi etkileyen bir durumdur. Çocuk dikkatini vermediği için, konsantrasyon sağlayamadığı için öğrenme yeterli seviyede gerçeklememiş olur.
Okul Öğretmen İlişkilerinin Bozulması: Çocuk derslere kendini verememe, dersi takip edememe durumlarını gösterir.
Aile ilişkilerinin Bozulması: Çocuğun aşırı hareketliliği ve dikkatini yoğunlaştıramama durumu aileyi çok fazla yorar. Çünkü çocuk bunları art niyet ile yapmadığı için tedavi olmadığı sürece kontrol etmesi güçtür.
Arkadaş İlişkilerinin Bozulması: kurallara uymayan, ani fevri davranışları olan çocuk grup ile olumlu ilişkiler sürdürmekte güçlük çeker.
Tüm bunların yanında misafirliklerde, toplu taşıma araçlarında çocuk sıkıntı yaşayabilir.
Çocuğu olduğu gibi kabul etmek ve tedaviye açık olmak çocuğun gelişimini olumlu yönde değiştirmek için temel adımdır.
İlaç tedavisi: ilaç tedavisi çocuğun hiperaktivitesini azaltıp dikkatini artırmaya yöneliktir. Çocuk ilaç tedavisi ile davranışlarını kontrol altına almaya yardımcı olur.
Psikoterapi: psikoterapi sürecinde psikolog hem aile hem okul ile işbirliği içerisindedir. Terapist bir yandan beynin planlama ve dikkat alanına yönelik çalışmalar yaparken bir yandan da psikoterapi ile süreci yürütür.
Öneriler:
Ailede kurallar kesin net olmalıdır. Anne ve babanın üst benlik olduğu, nesil farkının olduğu bir yapılanma oluşturulmalıdır. Çocuk ebeveyne yaslanabilmeyi sağladığı dinamikte davranışlarını yönetebilmektedir.
Çocuk özgüveni ve yetenekleri doğrultusunda uygun bir spor ile desteklenebilir.
Gerçekçi hedefler konulmalıdır. Benlikten uzak hedefler çocuğa stres oluşturabilir.
Ödev yaparken çocuğa dinlenmesi için zaman dilimleri belirlenebilir.
Çocuğun en sevdiği şey olan “oyun” ceza olarak uygulanmamalıdır.
Sınıfta pencereden uzak ancak yazı tahtasına yakın oturtulabilir.
Atlas Üniversitesi, Uzman Klinik Psikolog
Şenay DAYAN
